Interakcje człowiek-bezkręgowce: korzyści i zagrożenia w obliczu globalnego ocieplenia

Lider grupy – prof. dr hab. Elżbieta Żbikowska

Globalne ocieplenie, niezależnie od akceptowanych przez różne grupy naukowców uwarunkowań, jest faktem. W ślad za zmianami klimatycznymi postępują zmiany w biocenozach, w tym tych istotnie wpływających na życie ludzi. Wolno żyjące oraz pasożytnicze bezkręgowce, stanowią ważny element zarówno lądowych, jak i wodnych biocenoz wpływając na bazę pokarmową oraz procesy fizjologiczne ludzkich populacji. Ze względu na zmiennocieplność zwierząt bezkręgowych zasięgi występowania różnych ich gatunków determinuje temperatura otoczenia, co oznacza, że w obliczu ocieplenia klimatu pojawiają się jakościowe i ilościowe zmiany w populacjach. Zrozumienie mechanizmów adaptacji bezkręgowców, w szczególności reprezentujących dwa najliczniejsze typy – stawonogi i mięczaki, do zmian klimatycznych ma kluczowe znaczenie dla środowiska i ludzi. Adaptacje dotyczące tak cyklu życiowego, jak i interakcji wymienionych bezkręgowców z innymi organizmami występują zarówno na poziomie osobniczym, począwszy od najwcześniejszych etapów ontogenezy,  jak i populacyjnym. Zdolności adaptacyjne stawonogów i mięczaków do globalnych zmian determinują oczekiwane ale także nieznane efekty dla środowiska i ludzi. Dlatego możemy spekulować, że globalne ocieplenie niesie ze sobą zarówno korzyści, jak i zagrożenia.

Członkowie grupy badawczej wykorzystując tradycyjne i molekularne metody diagnostyki gatunków oraz narzędzia do badań polowych i eksperymentalnych podejmują próby wyjaśnienia realnych i potencjalnych skutków globalnego ocieplenia w wybranych lokalizacjach Niżu Polskiego dotyczące przede wszystkim zmian w zasięgu występowania owadów zapylających, teratologicznych skutków wahań temperatury otoczenia, składu mikrobioty przewodów pokarmowych modelowych bezkręgowców oraz zagrożenia ze strony pasożytów transmitowanych przez żywicielskie i wektorowe mięczaki i stawonogi.

Prof. dr hab. Elżbieta Żbikowska – jest kierownikiem Katedry Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii na Wydziale Nauk Biologicznych i Weterynaryjnych UMK. Jej zainteresowania badawcze obejmują zagadnienia z zakresu: (i) ekofizjologii mięczaków – preferencje termiczne słodkowodnych ślimaków, hematologiczne wskaźniki adaptacji lądowych ślimaków do zimowego odrętwienia, objawy gorączki behawioralnej; (ii) różnorodności przywr w populacjach żywicielskich gatunków ślimaków – morfologiczna i molekularna identyfikacja larwalnych stadiów pasożytów; (iii) interakcji w układzie żywiciel-pasożyt w oparciu o model ślimak-przywry –  gigantyzm somatyczny żywiciela, kastracja pasożytnicza, behawioralna anapireksja; oraz (iv)  transmisji przywr o znaczeniu medycznym i weterynaryjnym w środowisku – m. in. wykorzystanie obcego gatunku mięczaka do zmniejszania zagrożenia swimmer’s itch na kąpieliskach.

Kierowała bądź uczestniczyła w realizacji czterech projektów badawczych (KBN: 2001-2004, MNiSW: 2009-2012, 2010-2012, NCN: 2017-2020), których efekty zostały opublikowane w znanych czasopismach naukowych. Recenzowała projekty badawcze złożone do Czeskiej Akademii Nauk. Od lat współpracuje z parazytologami z Uniwersytetu Karola w Pradze oraz Czeskiej Akademii Nauk w Czeskich Budziejowicach. Profesor Żbikowska była promotorem dwóch doktoratów – wypromowała dr Annę Cichy i dr Annę Stanicką, które z dużym powodzeniem kontynuują badania z zakresu parazytologii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pełniła rolę recenzenta rozpraw habilitacyjnych i doktorskich oraz super recenzenta profesury. Prof. Elżbieta Żbikowska Jest członkiem Stowarzyszenia Malakologów Polskich (prezes w latach 2017-2022), a także członkiem Polskiego Towarzystwa Parazytologicznego i członkiem zarządu Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Jest autorką lub współautorką licznych publikacji naukowych w tym czterech monografii:

„Interakcje w układzie żywiciel-pasożyt między błotniarkami Lymnaea stagnalis i przywrami z gatunków: Diplostomum pseudospathaceum, Echinoparyphium aconiatum, Plagiorchis elegans” – Wydawnictwo UMK (2006);

„Host manipulations by parasites and viruses” – Wydawnictwo Springer (2015);

„Atlas of Digenea developmental stages. The morphological characteristics and spread within the populations of freshwater snails from the Brodnickie Lakeland, Poland” – Wydawnictwo UMK (2016);

„Świat i pasożyty człowieka. Przewodnik nie tylko dla turystów” – Wydawnictwo TNT (2021).